การปรากฏและการกระจายของละองละมั่ง ภายหลังการปล่อยคืนสู่ธรรมชาติ ในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าสลักพระ จังหวัดกาญจนบุรี

ความสำคัญ วัตถุประสงค์โครงการ

การดำเนินการ

ผลการดำเนินงาน

ละองละมั่งกระจายหากินในพื้นที่เป็นจำนวน 8 จุด จากจุดติดตั้งทั้งหมด 33 จุด คิดเป็นความถี่ทั้งหมด (RF) ร้อยละ 22.24 ส่วนช่วงฤดูฝน (เดือนพฤษภาคมถึงเดือนตุลาคม) พบ 3 จุด คิดเป็นความถี่ทั้งหมด (RF) ร้อยละ 12 ตามลำดับ ทั้งนี้เนื่องจากภายในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าสลักพระมีฝนตกหนัก ทำให้การกระจายของละองละมั่งลดลง ตามลำดับ ละองละมั่งมีการครอบครองพื้นที่ตลอดทั้งปีมีค่ามากที่สุด 300.51 ตร.กม. มาก 701.53 ตร.กม. ปานกลาง 583.63 ตร.กม. และน้อย 339.27 ตร.กม. ตามลำดับ การศึกษาโครงสร้างประชากรของละองละมั่งสามารถจำแนกละองละมั่งโดยไม่นับซ้ำตัวเดิมได้อย่างน้อย 76 ตัว จำแนกเป็นเพศผู้โตเต็มวัย 24 ตัว เพศเมียโตเต็มวัย 26 ตัว ก่อนเต็มวัย 12 ตัว และลูกอ่อน 14 ตัว คิดเป็นอัตราส่วนประชากรเท่ากับ 1:1.33:0.5:0.58 อัตราส่วนระหว่างเพศผู้ต่อเพศเมียเท่ากับ 1:1.33 อัตราส่วนเพศเมียต่อลูกเท่ากับ 1:0.54 และอัตราส่วนการเพิ่มพูน (เพศเมียเต็มวัยต่อวัยรุ่นรวมกับลูกอ่อน) เท่ากับ 1:1 โดยละองละมั่งเพศผู้โตเต็มวัยมีค่าคะแนนร่างกายเท่ากับ 3.5 (ค่าคะแนนเต็ม = 5, n = 18 ภาพ) เพศเมียโตเต็มวัยมีค่าคะแนนร่างกายเท่ากับ 4.84 (ค่าคะแนนเต็ม = 5, n = 19 ภาพ) ก่อนเต็มวัยมีค่าคะแนนร่างกายเท่ากับ 4 (ค่าคะแนนเต็ม = 5, n = 4 ภาพ) และลูกอ่อนมีค่าคะแนนร่างกายเท่ากับ 4.73 (ค่าคะแนนเต็ม = 5, n = 11 ภาพ) การวิเคราะห์พื้นที่เหมาะสมต่อการใช้ประโยชน์ของละองละมั่งด้วยวิธี Logistic Regression Analysis ช่วงฤดูแล้งปัจจัยที่ส่งผลต่อการกระจายของละองละมั่ง ได้แก่ การปรากฏของเสือโคร่ง หมาใน ระยะห่างจากแหล่งโป่ง ระยะห่างจากหน่วยพิทักษ์ป่า Isothermality (BIO2/BIO7) (×100); Max Temperature of Warmest Month; Min Temperature of Coldest Month และ Precipitation of Driest Quarter ส่วนช่วงฤดูฝน พบว่าปัจจัยที่ส่งผลต่อการกระจายของละองละมั่ง ได้แก่ สระขุด ระยะห่างจากแหล่งโป่ง Annual Precipitation และ Precipitation of Warmest Quarter พบว่าพื้นที่ที่มีความเหมาะสมมากที่สุดเป็นพื้นที่ตอนกลางที่มีความสูงต่ำ อยู่ใกล้กับแหล่งโป่ง หลีกหนีการรบกวนจากสัตว์ผู้ล่าที่สำคัญ คือ หมาใน และเสือดาว โดยเข้ามาอยู่บริเวณพื้นที่ของหน่วยพิทักษ์ป่า ซึ่งปลอดภัยจากสัตว์ผู้ล่ามากกว่า ทั้งนี้การกระจายของละองละมั่งยังสัมพันธ์กับการเปลี่ยนแปลงของอุณหภูมิ เมื่ออุณหภูมิร้อนขึ้น อาหารและและแหล่งน้ำลดน้อยลง ส่งผลให้ละองละมั่งต้องใช้พื้นที่กว้างขึ้นกว่าช่วงฤดูฝน รูปแบบการทำกิจกรรมในรอบวันของละองละมั่งในช่วงฤดูฝนละองละมั่งมีรูปแบบการทำกิจกรรมในรอบวันค่อนข้างสม่ำเสมอตลอดทั้งวัน โดยช่วงเวลาที่มีรูปแบบการทำกิจกรรมมากที่สุด คือ ช่วงเวลา 7.00 น. เช่นเดียวกับช่วงฤดูฝนละองละมั่งมีรูปแบบการทำกิจกรรมในรอบวันค่อนข้างสม่ำเสมอตลอดทั้งวัน โดยช่วงเวลาที่มีรูปแบบการทำกิจกรรมมากที่สุด คือ ช่วงเวลา 12.00 น. และเมื่อนำรูปแบบกิจกรรมในช่วงฤดูแล้งและช่วงฤดูฝนมาซ้อนทับกัน พบว่ามีการซ้อนทับกันร้อยละ 93 ละองละมั่งเลือกกินพืชกลุ่มหญ้าเป็นอาหารหลัก พบตัวอย่างพืชกลุ่มพืชใบเลี้ยงคู่น้อยมาก จึงสรุปได้ว่าละองละมั่งเป็นสัตว์แทะเล็มหญ้ามากกว่าแทะเล็มกิ่ง

สาเหตุที่พบละองละมั่งในพื้นที่เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าสลักพระมากขึ้นเมื่อเทียบกับพื้นที่เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเขาอ่างฤาไน คือ การปล่อยที่เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าสลักพระมีการเตรียมการที่ดีกว่าการเตรียมการปล่อยที่เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเขาอ่างฤาไนที่มีการเตรียมการที่ไม่เหมาะสม เนื่องจากมีบทเรียนจากพื้นที่อื่น ๆ มาใช้ในการวางแผนการจัดการก่อนและระหว่างดำเนินการปล่อยคืนสู่ธรรมชาติ ขณะที่เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้งแม้ว่าสภาพพื้นที่มีความอุดมสมบูรณ์สูง แต่ขณะเดียวกันก็มีการแก่งแย่งจากสัตว์ป่าที่อาศัยอยู่เดิมในพื้นที่ และการมีสัตว์ผู้ล่าจำนวนมากเมื่อเทียบกับเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าสลักพระ ส่งผลให้การปล่อยในพื้นที่ของเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้งไม่ประสบความสำเร็จเท่าที่ควร ซึ่งปัจจุบันเมื่อทางเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าสลักพระมีการฟื้นฟูประชากรเหยื่อที่สำคัญ เช่น วัวแดง ละองละมั่ง และเนื้อทราย ส่งผลให้มีการเข้ามาใช้พื้นที่ของสัตว์ผู้ล่ามากขึ้น ดังจะเห็นได้จากแบบจำลองที่ทำการวิเคราะห์ในการศึกษาครั้งนี้ว่าสามารถพบสัตว์ผู้ล่าได้มากขึ้น และเป็นปัจจัยสำคัญลำดับต้น ๆ ที่ส่งผลต่อการกระจายของละองละมั่งภายในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าสลักพระในปัจจุบัน ส่วนการปล่อยละองละมั่งภายในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูเขียวที่ไม่ประสบความสำเร็จ เนื่องจากไม่มีการศึกษาหรือเตรียมการที่เหมาะสม โดยเฉพาะละองละมั่งเลือกใช้พื้นที่ที่มีความสูงไม่มาก และมีความลาดชันต่ำ เมื่อนำไปปล่อยภายในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูเขียวที่มีความสูงมาก อากาศเย็น การจะหลบสภาพภูมิอากาศที่ไม่เหมาะสมลงมาทางตอนล่างของพื้นที่ก็ประสบปัญหาสภาพพื้นที่มีความลาดชันสูง ส่งผลให้การปล่อยละองละมั่งคืนสู่ธรรมชาติภายในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูเขียวไม่ประสบความสำเร็จ

การนำไปใช้ประโยชน์

ภาครัฐ: กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช

เป็นโครงการแรกที่ทำการประเมินปัจจัยที่ทำให้การปล่อยละองละมั่งในประเทศไทยไม่ประสบความสำเร็จ แต่มีข้อค้นพบใหม่ว่าการปล่อยละองละมั่งหรือสัตว์ป่าที่เป็นเหยื่อชนิดอื่น ๆ สามารถช่วยเพิ่มความสามารถในการเข้ามาใช้ประโยชน์ของสัตว์ผู้ล่าขนาดใหญ่ เช่น เสือโคร่ง ได้เป็นอย่างดี

ระดับชุมชน สร้างความตระหนักให้สังคมได้เห็นคุณค่าต่อการอนุรักษ์ละองละมั่งและทรัพยากรธรรมชาติอื่น ๆ ในพื้นที่เพื่อนำไปสู่ความยั่งยืนของสิ่งแวดล้อม

ระดับประเทศ ได้องค์ความรู้ใหม่ในการปรากฏและการกระจายของละองละมั่งภายหลังจากการปล่อยคืนสู่ธรรมชาติเพื่อเป็นฐานข้อมูลในการนำไปประยุกต์ใช้ในพื้นที่อื่น ๆ ต่อไป

ระดับโลก จากความสำเร็จในการปล่อยละองละมั่งคืนสู่ธรรมชาติ ช่วยให้ระบบนิเวศมีความซับซ้อนมากยิ่ง นอกจากนี้ยังสามารถรองรับประชากรเสือโคร่งที่กระจายมาจากพื้นที่มรดกโลกห้วยขาแข้งทุ่งใหญ่นเรศวร ซึ่งเป็นเป้าหมายหลักในการจัดการประชากรเสือโคร่งของประเทศและของโลก และยังทำให้ระบบนิเวศบกมีความยั่งยืนมากขึ้นตาม SDGs

การปล่อยสัตว์ป่าที่เป็นเหยื่อของเสือโคร่งคืนสู่ธรรมชาติ ช่วยฟื้นฟูสัตว์ผู้ล่าและฟื้นฟูระบบนิเวศบนบกที่ถูกทำลายและเสื่อมสภาพให้กลับมาทำหน้าที่ได้อย่างมีประสิทธิภาพและยั่งยืนได้อีกครั้ง

กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช

กรมป่าไม้